موتورسیکلت‌های رهاشده در سطح شهر فقط یک وسیله فراموش‌شده نیستند؛ آن‌ها می‌توانند منشأ دردسرهای حقوقی و شهری باشند. پرسش اساسی این است: اگر با چنین وسیله‌ای روبه‌رو شویم، تکلیف مالکیت و استعلام قانونی آن چیست؟
قوانین و مقررات درباره موتورسیکلت های بلاصاحب
مطابق قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی و آیین‌نامه‌های شهری، موتورسیکلت‌هایی که برای مدت طولانی در معابر یا پارکینگ‌ها بدون استفاده رها می‌شوند، تحت عنوان وسایل نقلیه بلاصاحب شناسایی می‌شوند. در چنین مواردی، مأموران انتظامی یا شهرداری وظیفه دارند این وسایل را توقیف کرده و به پارکینگ منتقل کنند تا از ایجاد مزاحمت‌های ترافیکی یا مشکلات امنیتی جلوگیری شود.
قانون همچنین تکلیف می‌کند که در صورت عدم مراجعه مالک در بازه‌ی زمانی تعیین‌شده، این وسایل به‌عنوان اموال بلاصاحب یا متروکه محسوب شده و می‌توانند از طریق مزایده، انتقال به نهادهای دولتی یا فرآیندهای قانونی دیگر تعیین تکلیف شوند. این رویکرد نشان می‌دهد که مالکیت چنین موتورسیکلت‌هایی تنها در چارچوب قانون و با رعایت مراحل مشخص امکان‌پذیر است و هیچ شخصی صرفاً با یافتن یک وسیله رهاشده نمی‌تواند ادعای مالکیت داشته باشد.
فرآیند استعلام و تعیین مالکیت موتورسیکلت رهاشده
برای مشخص شدن مالکیت واقعی یک موتورسیکلت بلاصاحب، تنها مرجع قانونی سامانه‌های پلیس راهور و دفاتر خدمات الکترونیک پلیس+۱۰ هستند. اولین گام، استعلام شماره پلاک وسیله است؛ چرا که تمام وسایل نقلیه در ایران دارای پلاک یکتا هستند و سوابق مالکیت آن‌ها در سامانه راهور ثبت می‌شود.
مراحل معمول به این شکل است:
- بررسی شماره پلاک یا بارکد پستی کارت موتور: با ارائه این اطلاعات در دفاتر پلیس+۱۰ یا از طریق سامانه‌های آنلاین، مشخصات مالک فعلی نمایش داده می‌شود.
- استعلام سوابق مالکیت: اگر پلاک چند بار منتقل شده باشد، تاریخچه‌ی کامل نقل و انتقالات قابل مشاهده است. این موضوع برای مواردی که موتورسیکلت سال‌ها رها شده اهمیت ویژه دارد.
- بررسی وضعیت حقوقی وسیله: در بسیاری از موارد، چنین وسایلی بدهی جریمه، توقیف قضایی یا حتی پرونده سرقت دارند. این موارد نیز در استعلام مشخص می‌شود.
- لزوم ارائه مدارک هویتی: شخصی که قصد تعیین تکلیف وسیله را دارد، باید مدارک هویتی (کارت ملی و شناسنامه) و در صورت امکان اسناد مرتبط با وسیله را ارائه دهد تا روند بررسی کامل شود.
بدون انجام این مراحل، هیچ‌کس نمی‌تواند مدعی مالکیت یک موتورسیکلت رهاشده شود. حتی اگر وسیله سال‌ها بلااستفاده در گوشه‌ای مانده باشد، باز هم مالکیت آن در سامانه رسمی ثبت شده است و تنها از مسیر استعلام و احراز هویت قابل انتقال خواهد بود.
نکته مهم دیگر این است که در صورت سرقتی بودن وسیله یا وجود شکایت قضایی، استفاده‌کننده‌ی جدید نه‌تنها نمی‌تواند آن را به نام خود ثبت کند، بلکه ممکن است به اتهام تصرف مال غیر نیز تحت پیگرد قرار گیرد. بنابراین، استعلام دقیق از سامانه‌های رسمی پلیس راهور، تنها راه مطمئن و قانونی برای تعیین تکلیف چنین وسایل نقلیه‌ای است.
نقش پلیس و نهادهای شهری در جمع‌آوری موتورسیکلت‌های بی‌مالک
مدیریت موتورسیکلت‌های بلاصاحب صرفاً بر عهده یک نهاد نیست، بلکه پلیس راهور و شهرداری‌ها به شکل مشترک مسئولیت دارند. پلیس راهور وظیفه قانونی دارد که وسایل نقلیه رهاشده در معابر را شناسایی و توقیف کند تا هم از ایجاد گره‌های ترافیکی جلوگیری شود و هم احتمال وقوع جرم یا استفاده غیرمجاز کاهش یابد.
از سوی دیگر، شهرداری‌ها به‌عنوان متولی مدیریت شهری، وظیفه انتقال این موتورسیکلت‌ها به پارکینگ‌های مجاز و نگهداری آن‌ها را بر عهده دارند. این فرآیند معمولاً با تنظیم صورت‌جلسه و ثبت مشخصات وسیله آغاز می‌شود و پس از آن در سامانه مرکزی راهور وارد می‌گردد. اگر مالک در مدت مقرر مراجعه نکند، شهرداری با هماهنگی مراجع قضایی می‌تواند نسبت به تعیین تکلیف اقدام کند.
نکته قابل توجه این است که نگهداری طولانی‌مدت چنین وسایلی در پارکینگ‌ها علاوه بر هزینه برای شهرداری، چالش‌های حقوقی متعددی را نیز ایجاد می‌کند. به همین دلیل همکاری نزدیک میان پلیس و نهادهای شهری، شرط اصلی مدیریت صحیح این موضوع است. در واقع، تنها با این هماهنگی می‌توان اطمینان یافت که حقوق مالک اصلی محفوظ مانده و همزمان چهره شهر از وسایل نقلیه متروکه پاک شود.
پیامدهای حقوقی و کیفری مالک یا استفاده کننده از موتور رهاشده
واقعیت این است که موتورسیکلت‌های رهاشده در نگاه قانون «وسیله بی‌هویت» محسوب نمی‌شوند. هر پلاک و وسیله نقلیه در کشور در سامانه‌های رسمی دارای شناسنامه و سوابق مشخص است، حتی اگر سال‌ها از چرخه استفاده خارج شده باشد. به همین دلیل، هرگونه تصرف یا بهره‌برداری از این موتورها بدون مراجعه به مراجع قانونی، خطر ورود به پرونده‌های حقوقی و حتی کیفری را به همراه دارد. در مقابل، مالک اصلی نیز در صورت بی‌اعتنایی به روندهای قانونی و عدم پیگیری در زمان مقرر، ممکن است حق مالکیت خود را از دست بدهد و موتور به‌عنوان مال متروکه تعیین تکلیف شود. برای درک بهتر این پیامدها، می‌توان به سناریوهای متداول و نتایج حقوقی آن‌ها توجه کرد که در جدول زیر تشریح شده است.
خیلی از موتورسواران به خاطر عجله یا اعتماد بیش‌ازحد، بعد از معامله موتور فقط به یک قولنامه ساده اکتفا می‌کنند و انتقال سند رسمی و تعویض پلاک را پشت گوش می‌اندازند. اما واقعیت این است که تا زمانی که پلاک موتور به نام خریدار ثبت نشود، همه چیز از پیامک جریمه دوربین گرفته تا بدهی بیمه و عوارض، همچنان به نام فروشنده ثبت می‌شود. در عمل یعنی فروشنده با اینکه موتور را تحویل داده است، باز هم باید جوابگوی خلافی‌ها، توقیف احتمالی یا بدهی‌های جدید باشد.
برای درک بهتر این پیامدها، می‌توان به سناریوهای متداول و نتایج حقوقی آن‌ها توجه کرد که در جدول زیر تشریح شده است.
| وضعیت حقوقی یا کیفری | توضیح واقعی و گسترده |
| مالک واقعی که برای تعیین تکلیف مراجعه نمی‌کند | اگر مالک در مهلت مقرر قانونی (معمولاً ۶ ماه) به پلیس یا شهرداری مراجعه نکند، وسیله به‌عنوان مال بلاصاحب یا متروکه تلقی می‌شود. در این حالت امکان انتقال به سازمان‌های دولتی یا فروش از طریق مزایده قانونی وجود دارد. مالک در این شرایط عملاً حق اعتراض مؤثری ندارد. |
| شخصی که موتور رها شده را بدون استعلام تصرف کند | استفاده از موتورسیکلت بلاصاحب بدون طی مراحل قانونی می‌تواند به اتهام «تصرف مال غیر» منجر شود. در صورتی که وسیله دارای مالک رسمی باشد، فرد متصرف حتی در صورت ناآگاهی، مسئول است و ممکن است با مجازات نقدی یا کیفری روبه‌رو شود. |
| موتورسیکلت دارای سابقه سرقت یا پرونده قضایی | در بسیاری از موارد موتورسیکلت‌های رها شده دارای سابقه سرقت هستند. اگر فردی بدون استعلام اقدام به استفاده یا خرید چنین وسیله‌ای کند، علاوه بر ضبط موتور، ممکن است به اتهام «معاونت در سرقت» یا «انتقال مال مسروقه» تحت تعقیب قرار گیرد. |
| موتورسیکلت دارای بدهی جریمه و خلافی سنگین | حتی در صورتی که مالکیت به شخص جدید منتقل شود، بدهی‌های قبلی موتور باید تعیین تکلیف شود. این موضوع در زمان فک پلاک یا نقل‌وانتقال قانونی مشخص می‌گردد. در غیر این صورت، خریدار جدید نمی‌تواند موتور را به نام خود ثبت کند. |
| مسئولیت مدنی در تصادفات احتمالی | اگر فردی از موتور رهاشده بدون سند رسمی استفاده کند و حادثه‌ای رخ دهد، مسئولیت حقوقی و پرداخت خسارت بر عهده استفاده‌کننده است. بیمه شخص ثالث در چنین شرایطی پاسخگو نخواهد بود و تمام هزینه‌ها به عهده فرد متصرف خواهد بود. |
جمع بندی و نگاه پایانی
موتورسیکلت‌های رها شده مسئله‌ای ساده نیستند و همواره پای قانون و حقوق مالکیت در میان است. تنها با استعلام رسمی می‌توان وضعیت چنین وسایلی را روشن کرد و از مشکلات بعدی جلوگیری نمود. برای آشنایی بیشتر با پیامدهای حقوقی و محدودیت‌های مرتبط با تخلفات موتورسواران، مطالعه گزارش‌های تخصصی در این زمینه توصیه می‌شود. توضیحات در خبرگزاری آنا ana.ir درباره محرومیت دائم موتورسواران می‌تواند تصویری کامل‌تر از تبعات قانونی این موضوع در اختیار مخاطبان قرار دهد.
