سینما، این جادوی نور و حرکت، بیش از یک قرن است که بر تار و پود زندگی انسان‌ها تنیده شده است. اما در ابتدای این مسیر شگفت‌انگیز، زمانی که تنها تصاویر متحرک، خود یک معجزه بودند، چه کسی برای اولین بار جلوی لنز دوربین قرار گرفت و لقب “اولین بازیگر تاریخ سینمای جهان” را از آن خود کرد؟ در این مقاله، سفری به آغازین روزهای هنر هفتم خواهیم داشت تا نه تنها به این پرسش پاسخ دهیم، بلکه با لیست “اولین‌ها”ی سینما، پرده از اسرار تولد سینما برداریم.
فصل اول: اختراع حرکت – سینما از کجا آغاز شد؟
قبل از آنکه بازیگری به یک حرفه تبدیل شود، خود فیلم‌سازی باید زاده می‌شد. تولد سینما نه در یک شب، که در یک فرآیند تدریجی و با تلاش‌های چندین مخترع رقم خورد.
۱. پیش‌گامان و نبردهای علمی: سال‌های پیش از ۱۸۹۵
ریشه‌های سینما به سال‌ها قبل از نمایش‌های عمومی برادران لومیر باز می‌گردد. ایده‌ی ثبت و بازنمایی حرکت، قرن‌ها ذهن بشر را به خود مشغول کرده بود.
اسب در حال دویدن (The Horse in Motion – ۱۸۷۸): ادوارد مایبریج
بسیاری، نقطه عطف تولد سینما را به عکاس انگلیسی-آمریکایی، ادوارد مایبریج (Eadweard Muybridge) نسبت می‌دهند. او با حمایت لیلاند استنفورد (سیاستمدار و کارآفرین) توانست با استفاده از ۲۴ دوربین پشت سر هم، ثابت کند که آیا اسب در هنگام دویدن، هر چهار سُم خود را همزمان از زمین بلند می‌کند یا خیر. نتیجه، یک دنباله از عکس‌های ثابت بود که وقتی به سرعت نمایش داده می‌شدند، توهم حرکت ایجاد می‌کردند. هرچند این تصاویر، فیلم به معنای امروزی نیستند، اما پایه‌های علمی سینما را بنا نهادند.
صحنه باغچه راندِهِی (Roundhay Garden Scene – ۱۸۸۸): لویی لو پرنس
اگر به دنبال اولین فیلم واقعی ضبط شده در تاریخ سینما باشیم، باید به سراغ لویی لو پرنس (Louis Le Prince)، مخترع فرانسوی، برویم. فیلم کوتاه و چند ثانیه‌ای او که خانواده‌اش را در حال قدم زدن در باغچه نشان می‌دهد، قدیمی‌ترین تصویر متحرک شناخته شده با استفاده از یک دوربین تک لنزی و نوارهای فیلم کاغذی است که تا کنون باقی مانده است. افراد حاضر در این فیلم (که می‌توانند لقب نخستین سوژه‌های فیلمبرداری شده تاریخ را داشته باشند) عبارتند از:
-
- آدولف لو پرنس (پسر لو پرنس)
- سارا ویتلی (مادر همسر لو پرنس)
- ژوزف ویتلی (پدر همسر لو پرنس)
- آنی هارتلی (دوست خانوادگی)
فیلم‌های آزمایشی ادیسون (۱۸۸۹-۱۸۹۰): ویلیام کندی دیکسون
توماس ادیسون و دستیارش، ویلیام کندی دیکسون، نقش مهمی در توسعه دستگاه‌های نمایش فیلم (مثل کینتوسکوپ) داشتند. فیلم‌های کوتاهی مانند “Monkeyshines” برای آزمایش این دستگاه‌ها ساخته شدند. بازیگر این فیلم‌ها (که ماهیت آزمایشی داشتند)، احتمالاً فرد اوت (Fred Ott) بوده است.
فصل دوم: ظهور “آکتور” – چه کسی اولین بازیگر بود؟
پاسخ به این سؤال کاملاً به تعریف ما از “بازیگر” بستگی دارد.
۱. نخستین “شخصیت” در فیلم
در فیلم‌های اولیه، هدف صرفاً نمایش حرکت بود. اما با گذشت زمان، کارگردانان به سمت روایت داستان‌های کوتاه پیش رفتند.
اولین بازیگر زن:
بسیاری از مورخان سینما، آلیس گی-بلاشه (Alice Guy-Blaché) را به عنوان اولین کارگردان زن تاریخ سینما (با فیلم Fairy of the Cabbages در ۱۸۹۶) می‌شناسند، اما معرفی اولین بازیگر زنی که برای ایفای نقش استخدام شد، بسیار دشوار است. در فیلم‌های اولیه لومیر، بازیگران اغلب کارگران کارخانه یا افراد محلی بودند. اما با ورود به دوره فیلم‌های داستانی (حدود ۱۹۰۳ به بعد)، بازیگران حرفه‌ای تئاتر وارد عرصه شدند.
اولین بازیگری که نامش شناخته شد:
در روزهای اولیه سینما، بازیگران اغلب ناشناس نگه داشته می‌شدند تا دستمزدهای پایین‌تری به آن‌ها پرداخت شود. اما یکی از اولین کسانی که با نام خود به شهرت رسید، فلورنس لورنس (Florence Lawrence) بود. او در ابتدا با نام “دختر بیوگراف” (Biograph Girl) شناخته می‌شد، اما پس از اینکه کارگردانش او را از کمپانی بیوگراف جدا کرد و به کمپانی دیگری برد، نام او در تبلیغات به کار رفت و او به اولین “ستاره” سینما تبدیل شد (حدود ۱۹۱۰).
۲. کاندیدای اصلی لقب “اولین بازیگر تاریخ سینما”:
با توجه به ماهیت آزمایشی فیلم‌ها، انتخاب یک نفر تقریباً غیرممکن است. اما می‌توان افرادی را که در نخستین تصاویر متحرک حضور داشتند، به عنوان بازیگر اولیه در نظر گرفت:
| فرد | فیلم | سال | توضیحات |
|---|---|---|---|
| آدولف لو پرنس | صحنه باغچه راندِهِی | ۱۸۸۸ | پسر مخترع و یکی از چهار سوژه‌ی قدیمی‌ترین فیلم شناخته‌شده. |
| فرد اوت (Fred Ott) | Monkeyshines و * عطسه کینتوسکوپی* | ۱۸۸۹/۱۸۹۴ | کارمند ادیسون، که در فیلم‌های آزمایشی اولیه‌ی کینتوسکوپ حضور داشت و احتمالاً نخستین فردی است که در آمریکا جلوی دوربین رفت. فیلم او در حال عطسه کردن (ساخته شده در ۱۸۹۴) نخستین فیلمی است که حق نشر (کپی‌رایت) رسمی در آمریکا دریافت کرد و می‌توان او را نخستین “شخصیت” در فیلمی با حق نشر دانست. |
| برادران لومیر | کارگران در حال خروج از کارخانه لومیر | ۱۸۹۵ | اگرچه آن‌ها بازیگر نیستند، اما کارگران حاضر در این فیلم (که نخستین فیلم نمایش داده شده برای عموم است) نخستین بازیگران توده‌ای تاریخ سینما به شمار می‌آیند. |
نتیجه‌گیری در مورد اولین بازیگر: با توجه به شواهد تاریخی و تعریف بازیگری در آن دوره، فرد اوت (Fred Ott) با فیلم عطسه کینتوسکوپی (Fred Ott’s Sneeze) در سال ۱۸۹۴، قوی‌ترین کاندیدا برای عنوان “اولین فردی که در یک فیلم داستانی-نمایشی کوتاه و دارای حق نشر ایفای نقش کرد” است، هرچند بازی او صرفاً یک عطسه بود!
فصل سوم: لیست اولین‌های سینما (از اختراع تا صنعت)
تاریخ سینما پر از نقاط عطف است که هر کدام سهمی در شکل‌گیری هنر مدرن فیلم‌سازی داشته‌اند.
| ردیف | اولین‌ها | عنوان/شخصیت | سال | توضیحات جذاب |
|---|---|---|---|---|
| ۱ | اولین فیلم ثبت شده | صحنه باغچه راندِهِی | ۱۸۸۸ | تنها ۲.۱۱ ثانیه طول دارد و قدیمی‌ترین فیلم باقی‌مانده است. |
| ۲ | اولین فیلم نمایش داده شده برای عموم | خروج کارگران از کارخانه لومیر | ۱۸۹۵ | در ۲۸ دسامبر ۱۸۹۵ در پاریس به نمایش درآمد و تاریخ تولد رسمی سینما محسوب می‌شود. |
| ۳ | اولین بازیگر در فیلم دارای حق نشر | فرد اوت | ۱۸۹۴ | در فیلم عطسه کینتوسکوپی عطسه می‌کند. |
| ۴ | اولین فیلم داستانی برجسته | سفر به ماه (A Trip to the Moon) | ۱۹۰۲ | ساختۀ ژرژ ملی‌یس، استفاده از جلوه‌های ویژه و فانتزی برای اولین بار. |
| ۵ | اولین فیلم ترسناک | خانۀ شیطان (Le Manoir du Diable) | ۱۸۹۶ | ساختۀ ژرژ ملی‌یس، سه دقیقه است و شامل خفاش‌ها و شیاطین می‌شود. |
| ۶ | اولین فیلم بلند (داستانی) تاریخ | داستان دارو دستۀ کِلی | ۱۹۰۶ | ساخته شده در استرالیا، حدود ۶۰ دقیقه طول داشت. |
| ۷ | اولین فیلم ناطق (صدادار) | خوانندۀ جاز (The Jazz Singer) | ۱۹۲۷ | پایان عصر سینمای صامت و آغاز دوره‌ی طلایی هالیوود. |
| ۸ | اولین فیلم تمام رنگی داستانی | بکی شارپ (Becky Sharp) | ۱۹۳۵ | از فرآیند تکنی‌کالر (Technicolor) استفاده شد. |
| ۹ | اولین “ستاره” سینما | فلورنس لورنس | حدود ۱۹۱۰ | اولین بازیگری که نامش در تبلیغات فیلم‌ها به کار رفت و دستمزد بالایی دریافت کرد. |
فصل چهارم: از کنجکاوی تا هنر – تحول بازیگری در سینمای صامت
در سال‌های اولیه (حدود ۱۸۹۵ تا ۱۹۰۵)، بازیگری در سینما بسیار ابتدایی بود و به شدت تحت تأثیر نمایش‌های تئاتری قرار داشت؛ پر از اغراق، حرکات دست و صورت اغراق‌آمیز برای انتقال حس (چون صدای بازیگر نبود).
- اهمیت دی. دابلیو. گریفیث (D. W. Griffith): با ورود کارگردانی مانند دیوید وارک گریفیث، سینما به یک زبان روایی مستقل تبدیل شد. او با فیلم‌هایی مانند تولد یک ملت (۱۹۱۵) و تعصب (۱۹۱۶) فنونی مانند نمای نزدیک (کلوزآپ) را توسعه داد. اختراع کلوزآپ، بازیگری را متحول کرد، زیرا دیگر نیازی به حرکات اغراق‌آمیز نبود و بازیگر می‌توانست با کوچکترین تغییر در چهره و چشم، عمیق‌ترین احساسات را منتقل کند. این نقطه، زمان واقعی تولد بازیگری سینمایی به معنای امروزی بود.
- چارلی چاپلین و ظهور کمدی: ستاره‌ای مانند چارلی چاپلین در همین دوره ظهور کرد. او با کاراکتر “ولگرد” (The Tramp)، نشان داد که چگونه یک بازیگر می‌تواند با زبان بدن و میمیک صورت، بدون هیچ کلمه‌ای، مخاطب جهانی را به خنده وادارد و در عین حال به عمق احساسات انسانی نفوذ کند. چاپلین، یکی از اولین بازیگرانی بود که به قدرت یک نماد بین‌المللی تبدیل شد و خود را از یک کارگر ساده‌ی جلوی دوربین، به یک خالق بزرگ سینما ارتقا داد.
نتیجه‌گیری: میراث اولین گام‌ها
تلاش برای تعیین یک نام واحد به عنوان “اولین بازیگر تاریخ سینمای جهان” همچنان یک چالش تاریخی و فنی باقی می‌ماند. اما در نهایت، این چالش، نه تنها از ارزش این افراد کم نمی‌کند، بلکه بر عظمت مسیر طی شده در تاریخ سینما می‌افزاید. از سایه‌های محو شده در باغچه‌ی لو پرنس تا عطسه‌ی فرد اوت و خروج کارگران از کارخانه‌ی لومیر، هر فردی که برای اولین بار جلوی این اختراع شگفت‌انگیز ایستاد، به نوعی سهمی در تولد بازیگری سینمایی داشت. این اولین گام‌ها، راه را برای ستارگانی هموار کرد که امروز، با قدرت جادویی بازیگری، هزاران داستان را روایت می‌کنند و پرده‌های سینما را به دریچه‌ای رو به بی‌نهایت تبدیل کرده‌اند.
